सिनेमा र निर्वासन
प्रकाश सायमी
गान्धी होस् या गालिब
अब दुवैको शिक्षाको के काम ?
सामान्य लाग्ने कुरा असमान्य तरिकाले लेख्न सक्थे, कवि साहिर ।
उनको यो क्षमतालाई इस्लामीबहुलता भएको सरकार र समाजलाई पच्दैनथ्यो, त्यसैले उनी भागी भागी हिँड्थे सिक्रीबाट बँच्न । पाकिस्तानको सवेरा मा छापिएको उनको कविताको कारण सन् १९४७ मा भेष बद्लेर पाकिस्तान छोड्नु पर्यो र भारत आएर बाँकी जीवन विताए । पाकिस्तानमा त्यतिवेला न कलमको आजादी थियो, न बोलीको । भारतमा पनि उनले कसेर ताजमहल माथि कविता लेखे,
इक शहन्शाह ने दौलत का सहारा लेकर
हम गरीबोँ का मुहब्बत का उडाया है मजाक
यस्तै कविताकर्मका कारण साहिर कहिले भित्र कहिले बाहिर परिरहे । साहिरले नै लेखेका हुन् , गालिब र गान्धीका वारेमा । यी दुईको मृत्युले कति फरक पार्यो हाम्रो भाषा र शिक्षामा ।
गालिब उर्दूभाषाका महाकवि थिए, तर विचारको उनको सोचाइ सामान्य मान्छेकै जस्तो हुन्थ्यो । वा, उनी त्यस्तै सोच्थे ।
उनले त्यतिवेलै आदमी –(मान्छे ) र इन्सान –(मनुष्य ) फरक पहिल्याए, मौल्लाहरु तर्सिए र उनी धर्मविरोधी भनेर प्रचारित भए ।
गालिब समय भन्दा अगाडि थिए कि पछाडि थाहा भएन तर समयसाथमा थिएन उनको । गजलकार नीदा फाजलीले भनेका छन्, “गालिबलाई आजको समयमा भएको भए फाँसी दिइन्थ्यो या त फतवा जारी गरिन्थ्यो । धन्न, उनी समय भन्दा पहिले नै आए र गए ।
अहिलेको समय झन् कठोर बन्दै गएको छ, राजनीति, हतियार, संघ, संगठन र पार्टीले गर्दा ।
सलमान रुश्दी, तसलीमा नसरीन, तहमीना दुर्रानीआदि इस्लामी समाजमा यसैका शिकार भए ।
सलमान रुश्दीले ‘द सटानिक भर्सेज्’ का कारण कैँयौ वर्ष भूमिगत जीवन विताए । नाम नै बदलेर जोसेफ एन्टोन भएर बाँच्नु पर्यो ।
सन् १९८९ फरवरीको १४ तारिखका दिन उनले वीवीसका एक पत्रकारबाट थाहा पाए यो अप्रिय सन्देश । सुन्नु पर्यो त्यो प्रणयदिवसका दिन अयातोल्लाह खोमेनीले जारी गरेको मृत्युसम्मको सजायँ अर्थात् फतवा ।
सलमान रुश्दीले फतवा शब्द पहिलो पटक सुनेका थिए ।
फतवा ?
के का लागि भन्दा लेखनका लागि । यो उनको लागि गज्जबको सन्देश थियो ।
इस्लाम धर्मका विरुद्ध गएर लेखिएको भनेर पाएको यो सजायँका निम्ति रुश्दीले आफ्नो सम्पूर्ण जीवन गुमाएर गुमनाम भएर बाँच्नु पर्यो । यस्तो सजायँ विरलै हुन्छ तर उनलाई यो पुरस्कार स्वरुप नै आयो ।
तहमिना दुर्रानीले जीवनभर आफ्ना राजनीतिज्ञ पतिको कुटाइ मार खाइन् ,एउटै कारण । कुरानमा यही लेखिएको छ भनेर । पछि उनले यस कुरालाई भण्डाफोर गर्नु पर्दा आफ्नो देश छोड्नुपर्यो र पतिको थर पनि । र, तिनले त्यही पुस्तक माई फ्युडल लोर्डका निमित्त इटालीमा सम्मान पाई ।
सत्ताधीशकी पत्नीले एउटा चेतनामूलक किताब लेख्दा यस्तो सजायँ भोग्नु पर्ने सम्प्रदायमा पुरुषलाई त कलम चलाउने अनुमति छैन भने सामान्य महिलाको हालत कस्तो होला ?
फतवा घोषणा गरिने मुलुक इरानको र इरानका महिलाको हालत के होला सोच्दा पनि भयावह लाग्छ तर इरानकी एक अभिनेत्री गोल्सहिफ्तेह फराहनीले यो सबै कागजी पैरहन (जसलाई मुल्ला मौलवी आफ्नो हतियार मान्छन् ) लाई तोडमरोड गरेर राखिदिइन् जब उनले हलिऊड गएर फिल्म खेल्ने निर्णय गरिन् ।
इरानका धार्मिक नेता खोमेनीले रुश्दीको विरुद्धमा फतवा जारी गर्नु भन्दा ६ वर्षअगि मात्र जन्मिएकी फराहनीले त्यही समय अभिनय शुरु गरिन् जतिवेला उपन्यासकार रुश्दीमाथि संकटको आकाश खसेको थियो ।
उनका पिता बेहजाद फराहनी एक थिएटर निर्देशक थिए भने माता फहीमेह रहीमिनीया एक कुशल रंगमञ्च अभिनेत्री ।
यी दुवैको प्रेरणाले अभिनय अपनाएकी गोल्सहिफ्तेहलाई सरकारबाट पियानो सिक्न वियना जाने मौका आए पनि उनले अभिनय नै गर्छु भनेर प्रण गरिन् र अभिनयकै कारण उनी इरानमा सर्वश्रेष्ठ ठहरिइन् ।
दुनियाभरमै यो मानिन्छ कि इस्लामी संस्कृतिको कट्टरताको कारण युवा खुलेर आफ्नो जीवन बाँच्न पाउँदैनन् तर गोल्सहिफ्तेहले यो आम धारणलाई मिथ्या सावित गरिदिइन् । तिनी ती युवाका निम्ति दीपाधार भइन्, ‘जो जीद गर र दुनिया बदल’ भन्ने नारामा विश्वास गर्छन् ।
गोल्सहिफ्तेहले १४ वर्षको उमेरमा द पियर ट्री नामक् फिल्ममा मुख्य भूमिकामा उनी चुनिइन् । यही सिनेमामा गरिएको अभिनयका कारण उनलाई इरानकी सबैभन्दा लोकप्रिय अभिनेत्रीको सिंहासन हासिल भयो । यही फिल्मकै भूमिकाका निम्ति उनलाई फ्रज्र फिल्म फेस्टिभल मा सर्वश्रेष्ठ अभिनेत्रीको पुरस्कार पनि मिल्यो ।
यसपछि उनले २५ भन्दा बढी फिल्ममा अभिनय गरिसकेकी छिन् । कैयन सिनेमामा उनले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका सबै महोत्सव र पुरस्कार भ्याइसकेकी छिन् ।
सन् २००६ मा प्रदर्शित हाफ मून मा उनलाई सैन सेबास्टीयन फिल्म फेस्टिभलमा गोल्डेन सीशैल पुरस्कारले सम्मानित भइन् । यही साल एम फर मदर का निम्ति गोल्सहिफ्तेहलाई इरानमा अत्यधिक सम्मान गरियो भने देशको आधिकारीक प्रविष्टीको रुपमा यसलाई ओस्कार पुरस्कारमा मनोनित गरियो ।
गोल्सहिफ्तेहलाई यसपछि हलिऊडका निर्देशक रिडली स्कटले बडी अफ लाइज नामक् फिल्मामा नायक रसेल क्रोव र लियोनार्डो डीक्याप्रिओका नायिकाको रुपमा छाने जतिवेला तिनको विवादास्पद फिल्म सन्तूरी इरानमा प्रतिवन्धित थियो भने तिनी त्यही समय हलिऊडमा चुनिइन् । ईरानबाट हलिऊड गएर अभिनय गर्ने उनी पहिलो अभिनेत्री भइन् ।
आफ्नो नवीनतम फिल्म द पेशेन्स् स्टोन को न्यूयोर्कमा प्रिमियर भएपछि गोल्सहिफ्तेहले एक प्रेस कन्फ्रेन्समा भनिन् , “फारसी भाषामा एउटा कहावत छ, शेरको पुच्छरसित खेल्नु । म इरानी समाजको अपेक्षा मुताविक एउटी असल केटी कहिले हुन सकिनँ, बच्चैदेखि म शेरको पुच्छरसित खेल्दै आएँ । ”
इरानकी प्रसिद्ध अभिनेत्री गोल्सहिफ्तेह जन्मजात विद्रोही स्वभावकी थिइन् जब उनले सानोमा आफ्नो स्कुलमा कक्षाकोठा तातो बनाउने (हिंटीँग ) नहुँदा सबैलाई उचालेर स्कुल नै हडताल गरिदिइन् । उनको यो विद्रोही स्वभाव चरम स्थितिमा त्यतिवेला पुग्यो जब १६ वर्षको उमेरमा उनले अन्य महिलाले जस्तै टाउकोमा हिजाब बाँध्नुपर्ने वेला टाउको नै मुडुल्याएर तिनी केटाको पहिरनमा साइकलमा तेहरानको खुल्ला सडकमा हिँड्न थालिन् । यो इस्लामिक समाजको लागि ठूलो झापड थियो ।
बडी अफ लाइज् पछि हलिऊडकी प्रिय भइसकेकी गोल्सहिफ्तेह फराहनीले सन् २००९ मा अबाउट लिली मा बर्लिनमा सिल्भर बियर ट्रफीले पुरस्कृत गरियो ।
फरहानीको जीवनमा इरानको सरकार र इस्लामिक संस्कृतिको कट्टरताले त्यतिवेला उनलाई लपेट्यो जब उनी आफ्नो पहिलो हलिऊड फिल्मको प्रदर्शनको वेला अमेरिका गइन् । एउटा समारोहमा हिजाब नलगाइकन भाग लिन गएको कारण ईरानी शासक तथा मुल्ला मौलवीहरुले यति कडा कारवाही गरे कि गोल्सहिफ्तेहलाई अन्य हलिऊड फिल्म खेल्न रोक लगाए र उनको पासपोर्ट नै जफत गरिदिए ।
जन्मकैद जस्तो सजायँ बोकेर अभिनय विनाको जीवन बाँचेर ईरानमा कुहिनु भन्दा उनी त्यहाँबाट फ्रान्स पुगे । र, त्यहाँ उनले आफ्नो करिअर पुनः शुरु गरे ।
फ्रान्स प्रवेशपछि गोल्सहिफ्तेहले ईरान सरकारलाई अर्को झट्का त्यति वेला दिइन् जब उनले सन् २०१२ मा एउटा फ्रेन्च पत्रिकाको निम्ति नग्न चित्र खिँचाइन् जसमा उनले आफ्नो स्तन दुवै हातले छोपेकी थिइन् । यसपछि उनले फ्रान्सको ओस्कार पुरस्कार मानिने सीजर पुरस्कारका निम्ति ३० अन्य कलाकारका साथमा एक प्रोमोशनल भिडिओमा भाग लिइन् ।
त्यस भिडिओमा हरेक कलाकारले जस्तै गोल्सहिफ्तेहले पनि आफ्नो वस्त्र उतार्दै एउटा सम्वाद् बोल्नु थियो, ‘म आफ्नो आत्म तथा आफ्नो शरीरलाई कलाका निम्ति समर्पित गर्दछु .. म अवश्य पनि तिम्रो सपनालाई साकार गर्नेछु ।’
यो भिडिओ पश्चात् इरानमा मानौँ भूइँचालो नै आयो । त्यहाँको मुल्ला–मौलवीले इरानमै रहेका उनका पितालाई धम्की दिन थाले । धम्की दिने मध्ये एक जो सर्वोच्च न्यालयका उच्च अधिकारी भन्थे, उनले यस्तो सम्म भने, “तिम्री छोरीलाई माफ हुँदैन अब । उसलाई जरुर सजायँ हुनेछ । उसको दुवै स्तन काटेर किश्तीमा राखेर हामी तिमीलाई भेंट गर्नेछौँ । ”
यी सबै धम्कीका वावजूद पनि गोल्सहिफ्तेह मौन छैनन् उनी भन्छिन्, “मलाई शेरको पुच्छरसित खेल्ने शौख छ । जिन्दगीमा म सदैव हिम्मतवाली नै छु , किनकि यसविना वाँच्नु सम्भव नै छैन । जबकि मलाई देशनिकाला दिइयो तर फेरि पनि मेरो सपना ईरानमै छ, मेरो आत्मको एउटा ठूलो भाग आज पनि ईरानमै रम्दछ । म कहिले पनि ईरान वाहेक अन्त कतै बस्नै चाहन्नथेँ । शायद मेरो सपनाको ईरानमा कुनै अस्तित्व नै छैन अब । ”
अस्तित्वरहित सपनाको भार बोकेर तिनी निर्वासनको घडीमा छिन् तर खुशी छिन्, उत्साही छिन् । यो क्षणको उनको लागि चुनौतीपूर्ण तर प्रिय छ, उनी भन्छिन्, “निर्वासनको यो स्थितिमा फ्रान्समा दुई किसिमका मान्छे छन् ( एक जो घोर निराशामा प्यारिसको सीएन नदीमा हाम्फालेर आत्महत्या गर्छन् । अनि, दोस्रो मजस्तो मान्छे , जो योद्धा बनेर आफ्नो सारा निराशा एउटा ठूलो पंखावाला इञ्जिन बनाउनमा व्यस्त छ ता कि ऊ उड्न सकोस् .....यो निर्वासन नै मेरो सबैभन्दा ठूलो ताकत हो ।”
भावप्रवणशील आँखा, सशक्त व्यक्तित्व र आकर्षक रुपरंगका कारण गोल्सहिफ्तेहका हरेक क्रियाकलाप चुनौतीपूर्ण भइसकेको छ । हलिऊडमा यसपालि उनको उपस्थिति अझै सम्मानजनक रह्यो जब उनले फ्रान्सको प्री गोनोकोर्टद्धारा सम्मानित उपन्यास द पेँशेन्स् स्टोन मा अभिनय गरिन् । अफगान युद्धमा आधारित अतीक रहीमीको निर्देशनमा बनेको त्यस सिनेमामा गोल्सहिफ्तेहले दुई बच्चाकी आमाको अफगान महिलाको भूमिका निभाएकी छिन् जसको पति गोली लाग्नुका कारण कोमामा छन् । यी महिला रातदिन ती पतिको सश्रुषा संकल्पनामा जुटेकीछिन् जबकि त्यतिवेला बाहिर भीषण युद्ध चलिरहेछ । सानो नलीको माध्यमबाट तिनी आफ्नो पतिलाई चिनीको पानी पिलाइरहेकीछिन् भने साथसाथै आफ्नो जीवनको सारा गोप्य घटना पनि सुनाइरहेकीछिन् जुन तिनले पहिले कसैलाई सुनाएकी थिइनन् ।
द्वन्द्वग्रष्त इलाकामा बम, बारुद र हिंसाका वीच ती महिला आफ्ना वेहोश पतिका सामू ती सबै अपराध कबूल गर्दैछिन् जसका लागि तिनी कुनै पनि वेला पतिलाई धोखा दिन सक्छिन् , मानौँ एउटा कन्फेशनजस्तो शैलीमा तिनी यो पनि भन्छिन्, मैले तिमीलाई कहिले पति नै मानिनँ । तिमीबाट यौनइच्छा परिकल्पना नभए पछि म कसरी एक युवकसँग लागेँ, के के गरेँ । ती सारा कुरा सविस्तार सुनाएर तिनी हलुका हुन चाहन्छिन् ।
द हलिऊड रिपोर्टर लगायत अन्य धेरै पत्रपत्रिकाले विशेषतः फिल्मको र ती अफगानी महिलाको मन्त्रमुग्ध हुने सशक्त भूमिकाको निम्ति गोल्सहिफ्तेहको अत्यधिक प्रशंसा गरेका छन् ।
यसफिल्मको प्रदर्शनपछि नायिका गोल्सहिफ्तेहले भनेकी थिइन्, शुरुमा फिल्ममा यस्तो लाग्छ कि यो एउटा कमजोर अफगान महिलाको भूमिका हो जो परम्परा, धर्म र यहाँसम्मकि आफ्नो पतिसित पनि आफूलाई अलग गर्न चाहन्छिन् । तर तिनी हालतको शिकार भएपछि एक महिलाबाट एक योद्धाको रुपमा परिवर्तित हुँदै जान्छिन् । तब फिल्मको अन्त यो महिलाको मुक्तिको रुपमा हुन्छ ।
यो फिल्मका लागि गोल्सहिफ्तेहको सारा देशमा तारिफ र प्रशंसा हुँदैछ तर ईरानको त्रासदी यसवारे बाँकी नै छ ।
अरबी मुलुकमा हालसम्म कुनै महिला निर्देशक मैदानमा आउन नसकेको यो अवस्थामा गोल्सहिफ्तेह प्रेरणाका पात्र बन्न सक्छन् भन्ने यस फिल्मका लेखक अनि निर्देशक अतीकको ठहर छ ।
संकटको जीवनमा पनि सिनेमा र ईरानको मृदु सपना बोकेर बाँचीरहेकी गोल्सहिफ्तेह यसपालि हलिऊडको नयाँ फिल्म माई स्वीट पेप्परल्याण्ड मा फेरि देखापर्दैछिन् ।
सलमान रुश्दीले भोगेको भन्दा फरक त्रासदी जीवन बाँचीरहेकी गोल्सहिफ्तेह फराहनीले आफ्ना लाखौँ लाख फ्यानको निम्ति ट्वीटरमा अनि फेसबुकमा एउटा सन्देश लेख्छिन् , “सिनेमा नै मेरो संघर्ष हो ।”
सिनेमायी जीवनको निम्ति परिवार त्यागेका कैयन् कलाकार होलान् तर देश नै त्याग्नु परेको यो इतिहास गोल्सहिफ्तेह फराहनी कै पहिलो होला ।
संसार बदलियो भन्नेका लागि गोल्सहिफ्तेह फराहनीको यो जीवनले केही सोधेको अवश्य छ, हो वा होइन ?
००
प्रकाश सायमी
गान्धी होस् या गालिब
अब दुवैको शिक्षाको के काम ?
सामान्य लाग्ने कुरा असमान्य तरिकाले लेख्न सक्थे, कवि साहिर ।
उनको यो क्षमतालाई इस्लामीबहुलता भएको सरकार र समाजलाई पच्दैनथ्यो, त्यसैले उनी भागी भागी हिँड्थे सिक्रीबाट बँच्न । पाकिस्तानको सवेरा मा छापिएको उनको कविताको कारण सन् १९४७ मा भेष बद्लेर पाकिस्तान छोड्नु पर्यो र भारत आएर बाँकी जीवन विताए । पाकिस्तानमा त्यतिवेला न कलमको आजादी थियो, न बोलीको । भारतमा पनि उनले कसेर ताजमहल माथि कविता लेखे,
इक शहन्शाह ने दौलत का सहारा लेकर
हम गरीबोँ का मुहब्बत का उडाया है मजाक
यस्तै कविताकर्मका कारण साहिर कहिले भित्र कहिले बाहिर परिरहे । साहिरले नै लेखेका हुन् , गालिब र गान्धीका वारेमा । यी दुईको मृत्युले कति फरक पार्यो हाम्रो भाषा र शिक्षामा ।
गालिब उर्दूभाषाका महाकवि थिए, तर विचारको उनको सोचाइ सामान्य मान्छेकै जस्तो हुन्थ्यो । वा, उनी त्यस्तै सोच्थे ।
उनले त्यतिवेलै आदमी –(मान्छे ) र इन्सान –(मनुष्य ) फरक पहिल्याए, मौल्लाहरु तर्सिए र उनी धर्मविरोधी भनेर प्रचारित भए ।
गालिब समय भन्दा अगाडि थिए कि पछाडि थाहा भएन तर समयसाथमा थिएन उनको । गजलकार नीदा फाजलीले भनेका छन्, “गालिबलाई आजको समयमा भएको भए फाँसी दिइन्थ्यो या त फतवा जारी गरिन्थ्यो । धन्न, उनी समय भन्दा पहिले नै आए र गए ।
अहिलेको समय झन् कठोर बन्दै गएको छ, राजनीति, हतियार, संघ, संगठन र पार्टीले गर्दा ।
सलमान रुश्दी, तसलीमा नसरीन, तहमीना दुर्रानीआदि इस्लामी समाजमा यसैका शिकार भए ।
सलमान रुश्दीले ‘द सटानिक भर्सेज्’ का कारण कैँयौ वर्ष भूमिगत जीवन विताए । नाम नै बदलेर जोसेफ एन्टोन भएर बाँच्नु पर्यो ।
सन् १९८९ फरवरीको १४ तारिखका दिन उनले वीवीसका एक पत्रकारबाट थाहा पाए यो अप्रिय सन्देश । सुन्नु पर्यो त्यो प्रणयदिवसका दिन अयातोल्लाह खोमेनीले जारी गरेको मृत्युसम्मको सजायँ अर्थात् फतवा ।
सलमान रुश्दीले फतवा शब्द पहिलो पटक सुनेका थिए ।
फतवा ?
के का लागि भन्दा लेखनका लागि । यो उनको लागि गज्जबको सन्देश थियो ।
इस्लाम धर्मका विरुद्ध गएर लेखिएको भनेर पाएको यो सजायँका निम्ति रुश्दीले आफ्नो सम्पूर्ण जीवन गुमाएर गुमनाम भएर बाँच्नु पर्यो । यस्तो सजायँ विरलै हुन्छ तर उनलाई यो पुरस्कार स्वरुप नै आयो ।
तहमिना दुर्रानीले जीवनभर आफ्ना राजनीतिज्ञ पतिको कुटाइ मार खाइन् ,एउटै कारण । कुरानमा यही लेखिएको छ भनेर । पछि उनले यस कुरालाई भण्डाफोर गर्नु पर्दा आफ्नो देश छोड्नुपर्यो र पतिको थर पनि । र, तिनले त्यही पुस्तक माई फ्युडल लोर्डका निमित्त इटालीमा सम्मान पाई ।
सत्ताधीशकी पत्नीले एउटा चेतनामूलक किताब लेख्दा यस्तो सजायँ भोग्नु पर्ने सम्प्रदायमा पुरुषलाई त कलम चलाउने अनुमति छैन भने सामान्य महिलाको हालत कस्तो होला ?
फतवा घोषणा गरिने मुलुक इरानको र इरानका महिलाको हालत के होला सोच्दा पनि भयावह लाग्छ तर इरानकी एक अभिनेत्री गोल्सहिफ्तेह फराहनीले यो सबै कागजी पैरहन (जसलाई मुल्ला मौलवी आफ्नो हतियार मान्छन् ) लाई तोडमरोड गरेर राखिदिइन् जब उनले हलिऊड गएर फिल्म खेल्ने निर्णय गरिन् ।
इरानका धार्मिक नेता खोमेनीले रुश्दीको विरुद्धमा फतवा जारी गर्नु भन्दा ६ वर्षअगि मात्र जन्मिएकी फराहनीले त्यही समय अभिनय शुरु गरिन् जतिवेला उपन्यासकार रुश्दीमाथि संकटको आकाश खसेको थियो ।
उनका पिता बेहजाद फराहनी एक थिएटर निर्देशक थिए भने माता फहीमेह रहीमिनीया एक कुशल रंगमञ्च अभिनेत्री ।
यी दुवैको प्रेरणाले अभिनय अपनाएकी गोल्सहिफ्तेहलाई सरकारबाट पियानो सिक्न वियना जाने मौका आए पनि उनले अभिनय नै गर्छु भनेर प्रण गरिन् र अभिनयकै कारण उनी इरानमा सर्वश्रेष्ठ ठहरिइन् ।
दुनियाभरमै यो मानिन्छ कि इस्लामी संस्कृतिको कट्टरताको कारण युवा खुलेर आफ्नो जीवन बाँच्न पाउँदैनन् तर गोल्सहिफ्तेहले यो आम धारणलाई मिथ्या सावित गरिदिइन् । तिनी ती युवाका निम्ति दीपाधार भइन्, ‘जो जीद गर र दुनिया बदल’ भन्ने नारामा विश्वास गर्छन् ।
गोल्सहिफ्तेहले १४ वर्षको उमेरमा द पियर ट्री नामक् फिल्ममा मुख्य भूमिकामा उनी चुनिइन् । यही सिनेमामा गरिएको अभिनयका कारण उनलाई इरानकी सबैभन्दा लोकप्रिय अभिनेत्रीको सिंहासन हासिल भयो । यही फिल्मकै भूमिकाका निम्ति उनलाई फ्रज्र फिल्म फेस्टिभल मा सर्वश्रेष्ठ अभिनेत्रीको पुरस्कार पनि मिल्यो ।
यसपछि उनले २५ भन्दा बढी फिल्ममा अभिनय गरिसकेकी छिन् । कैयन सिनेमामा उनले अन्तर्राष्ट्रिय स्तरका सबै महोत्सव र पुरस्कार भ्याइसकेकी छिन् ।
सन् २००६ मा प्रदर्शित हाफ मून मा उनलाई सैन सेबास्टीयन फिल्म फेस्टिभलमा गोल्डेन सीशैल पुरस्कारले सम्मानित भइन् । यही साल एम फर मदर का निम्ति गोल्सहिफ्तेहलाई इरानमा अत्यधिक सम्मान गरियो भने देशको आधिकारीक प्रविष्टीको रुपमा यसलाई ओस्कार पुरस्कारमा मनोनित गरियो ।
गोल्सहिफ्तेहलाई यसपछि हलिऊडका निर्देशक रिडली स्कटले बडी अफ लाइज नामक् फिल्मामा नायक रसेल क्रोव र लियोनार्डो डीक्याप्रिओका नायिकाको रुपमा छाने जतिवेला तिनको विवादास्पद फिल्म सन्तूरी इरानमा प्रतिवन्धित थियो भने तिनी त्यही समय हलिऊडमा चुनिइन् । ईरानबाट हलिऊड गएर अभिनय गर्ने उनी पहिलो अभिनेत्री भइन् ।
आफ्नो नवीनतम फिल्म द पेशेन्स् स्टोन को न्यूयोर्कमा प्रिमियर भएपछि गोल्सहिफ्तेहले एक प्रेस कन्फ्रेन्समा भनिन् , “फारसी भाषामा एउटा कहावत छ, शेरको पुच्छरसित खेल्नु । म इरानी समाजको अपेक्षा मुताविक एउटी असल केटी कहिले हुन सकिनँ, बच्चैदेखि म शेरको पुच्छरसित खेल्दै आएँ । ”
इरानकी प्रसिद्ध अभिनेत्री गोल्सहिफ्तेह जन्मजात विद्रोही स्वभावकी थिइन् जब उनले सानोमा आफ्नो स्कुलमा कक्षाकोठा तातो बनाउने (हिंटीँग ) नहुँदा सबैलाई उचालेर स्कुल नै हडताल गरिदिइन् । उनको यो विद्रोही स्वभाव चरम स्थितिमा त्यतिवेला पुग्यो जब १६ वर्षको उमेरमा उनले अन्य महिलाले जस्तै टाउकोमा हिजाब बाँध्नुपर्ने वेला टाउको नै मुडुल्याएर तिनी केटाको पहिरनमा साइकलमा तेहरानको खुल्ला सडकमा हिँड्न थालिन् । यो इस्लामिक समाजको लागि ठूलो झापड थियो ।
बडी अफ लाइज् पछि हलिऊडकी प्रिय भइसकेकी गोल्सहिफ्तेह फराहनीले सन् २००९ मा अबाउट लिली मा बर्लिनमा सिल्भर बियर ट्रफीले पुरस्कृत गरियो ।
फरहानीको जीवनमा इरानको सरकार र इस्लामिक संस्कृतिको कट्टरताले त्यतिवेला उनलाई लपेट्यो जब उनी आफ्नो पहिलो हलिऊड फिल्मको प्रदर्शनको वेला अमेरिका गइन् । एउटा समारोहमा हिजाब नलगाइकन भाग लिन गएको कारण ईरानी शासक तथा मुल्ला मौलवीहरुले यति कडा कारवाही गरे कि गोल्सहिफ्तेहलाई अन्य हलिऊड फिल्म खेल्न रोक लगाए र उनको पासपोर्ट नै जफत गरिदिए ।
जन्मकैद जस्तो सजायँ बोकेर अभिनय विनाको जीवन बाँचेर ईरानमा कुहिनु भन्दा उनी त्यहाँबाट फ्रान्स पुगे । र, त्यहाँ उनले आफ्नो करिअर पुनः शुरु गरे ।
फ्रान्स प्रवेशपछि गोल्सहिफ्तेहले ईरान सरकारलाई अर्को झट्का त्यति वेला दिइन् जब उनले सन् २०१२ मा एउटा फ्रेन्च पत्रिकाको निम्ति नग्न चित्र खिँचाइन् जसमा उनले आफ्नो स्तन दुवै हातले छोपेकी थिइन् । यसपछि उनले फ्रान्सको ओस्कार पुरस्कार मानिने सीजर पुरस्कारका निम्ति ३० अन्य कलाकारका साथमा एक प्रोमोशनल भिडिओमा भाग लिइन् ।
त्यस भिडिओमा हरेक कलाकारले जस्तै गोल्सहिफ्तेहले पनि आफ्नो वस्त्र उतार्दै एउटा सम्वाद् बोल्नु थियो, ‘म आफ्नो आत्म तथा आफ्नो शरीरलाई कलाका निम्ति समर्पित गर्दछु .. म अवश्य पनि तिम्रो सपनालाई साकार गर्नेछु ।’
यो भिडिओ पश्चात् इरानमा मानौँ भूइँचालो नै आयो । त्यहाँको मुल्ला–मौलवीले इरानमै रहेका उनका पितालाई धम्की दिन थाले । धम्की दिने मध्ये एक जो सर्वोच्च न्यालयका उच्च अधिकारी भन्थे, उनले यस्तो सम्म भने, “तिम्री छोरीलाई माफ हुँदैन अब । उसलाई जरुर सजायँ हुनेछ । उसको दुवै स्तन काटेर किश्तीमा राखेर हामी तिमीलाई भेंट गर्नेछौँ । ”
यी सबै धम्कीका वावजूद पनि गोल्सहिफ्तेह मौन छैनन् उनी भन्छिन्, “मलाई शेरको पुच्छरसित खेल्ने शौख छ । जिन्दगीमा म सदैव हिम्मतवाली नै छु , किनकि यसविना वाँच्नु सम्भव नै छैन । जबकि मलाई देशनिकाला दिइयो तर फेरि पनि मेरो सपना ईरानमै छ, मेरो आत्मको एउटा ठूलो भाग आज पनि ईरानमै रम्दछ । म कहिले पनि ईरान वाहेक अन्त कतै बस्नै चाहन्नथेँ । शायद मेरो सपनाको ईरानमा कुनै अस्तित्व नै छैन अब । ”
अस्तित्वरहित सपनाको भार बोकेर तिनी निर्वासनको घडीमा छिन् तर खुशी छिन्, उत्साही छिन् । यो क्षणको उनको लागि चुनौतीपूर्ण तर प्रिय छ, उनी भन्छिन्, “निर्वासनको यो स्थितिमा फ्रान्समा दुई किसिमका मान्छे छन् ( एक जो घोर निराशामा प्यारिसको सीएन नदीमा हाम्फालेर आत्महत्या गर्छन् । अनि, दोस्रो मजस्तो मान्छे , जो योद्धा बनेर आफ्नो सारा निराशा एउटा ठूलो पंखावाला इञ्जिन बनाउनमा व्यस्त छ ता कि ऊ उड्न सकोस् .....यो निर्वासन नै मेरो सबैभन्दा ठूलो ताकत हो ।”
भावप्रवणशील आँखा, सशक्त व्यक्तित्व र आकर्षक रुपरंगका कारण गोल्सहिफ्तेहका हरेक क्रियाकलाप चुनौतीपूर्ण भइसकेको छ । हलिऊडमा यसपालि उनको उपस्थिति अझै सम्मानजनक रह्यो जब उनले फ्रान्सको प्री गोनोकोर्टद्धारा सम्मानित उपन्यास द पेँशेन्स् स्टोन मा अभिनय गरिन् । अफगान युद्धमा आधारित अतीक रहीमीको निर्देशनमा बनेको त्यस सिनेमामा गोल्सहिफ्तेहले दुई बच्चाकी आमाको अफगान महिलाको भूमिका निभाएकी छिन् जसको पति गोली लाग्नुका कारण कोमामा छन् । यी महिला रातदिन ती पतिको सश्रुषा संकल्पनामा जुटेकीछिन् जबकि त्यतिवेला बाहिर भीषण युद्ध चलिरहेछ । सानो नलीको माध्यमबाट तिनी आफ्नो पतिलाई चिनीको पानी पिलाइरहेकीछिन् भने साथसाथै आफ्नो जीवनको सारा गोप्य घटना पनि सुनाइरहेकीछिन् जुन तिनले पहिले कसैलाई सुनाएकी थिइनन् ।
द्वन्द्वग्रष्त इलाकामा बम, बारुद र हिंसाका वीच ती महिला आफ्ना वेहोश पतिका सामू ती सबै अपराध कबूल गर्दैछिन् जसका लागि तिनी कुनै पनि वेला पतिलाई धोखा दिन सक्छिन् , मानौँ एउटा कन्फेशनजस्तो शैलीमा तिनी यो पनि भन्छिन्, मैले तिमीलाई कहिले पति नै मानिनँ । तिमीबाट यौनइच्छा परिकल्पना नभए पछि म कसरी एक युवकसँग लागेँ, के के गरेँ । ती सारा कुरा सविस्तार सुनाएर तिनी हलुका हुन चाहन्छिन् ।
द हलिऊड रिपोर्टर लगायत अन्य धेरै पत्रपत्रिकाले विशेषतः फिल्मको र ती अफगानी महिलाको मन्त्रमुग्ध हुने सशक्त भूमिकाको निम्ति गोल्सहिफ्तेहको अत्यधिक प्रशंसा गरेका छन् ।
यसफिल्मको प्रदर्शनपछि नायिका गोल्सहिफ्तेहले भनेकी थिइन्, शुरुमा फिल्ममा यस्तो लाग्छ कि यो एउटा कमजोर अफगान महिलाको भूमिका हो जो परम्परा, धर्म र यहाँसम्मकि आफ्नो पतिसित पनि आफूलाई अलग गर्न चाहन्छिन् । तर तिनी हालतको शिकार भएपछि एक महिलाबाट एक योद्धाको रुपमा परिवर्तित हुँदै जान्छिन् । तब फिल्मको अन्त यो महिलाको मुक्तिको रुपमा हुन्छ ।
यो फिल्मका लागि गोल्सहिफ्तेहको सारा देशमा तारिफ र प्रशंसा हुँदैछ तर ईरानको त्रासदी यसवारे बाँकी नै छ ।
अरबी मुलुकमा हालसम्म कुनै महिला निर्देशक मैदानमा आउन नसकेको यो अवस्थामा गोल्सहिफ्तेह प्रेरणाका पात्र बन्न सक्छन् भन्ने यस फिल्मका लेखक अनि निर्देशक अतीकको ठहर छ ।
संकटको जीवनमा पनि सिनेमा र ईरानको मृदु सपना बोकेर बाँचीरहेकी गोल्सहिफ्तेह यसपालि हलिऊडको नयाँ फिल्म माई स्वीट पेप्परल्याण्ड मा फेरि देखापर्दैछिन् ।
सलमान रुश्दीले भोगेको भन्दा फरक त्रासदी जीवन बाँचीरहेकी गोल्सहिफ्तेह फराहनीले आफ्ना लाखौँ लाख फ्यानको निम्ति ट्वीटरमा अनि फेसबुकमा एउटा सन्देश लेख्छिन् , “सिनेमा नै मेरो संघर्ष हो ।”
सिनेमायी जीवनको निम्ति परिवार त्यागेका कैयन् कलाकार होलान् तर देश नै त्याग्नु परेको यो इतिहास गोल्सहिफ्तेह फराहनी कै पहिलो होला ।
संसार बदलियो भन्नेका लागि गोल्सहिफ्तेह फराहनीको यो जीवनले केही सोधेको अवश्य छ, हो वा होइन ?
००
No comments:
Post a Comment